Λαγάνα: αξία αναλλοίωτη στο χρόνο

Η παράδοση θέλει τη λαγάνα να έρχεται στο προσκήνιο την Καθαρή Δευτέρα, ή ¨Αρχιδευτέρα¨ ή αλλιώς ¨Πρωτονηστίσιμη¨, κατά την οποία οι απανταχού Χριστιανοί εισέρχονται σε περίοδο νηστείας και προσευχής με σκοπό να προετοιμαστούν για να γιορτάσουν πανηγυρικά την Ανάσταση του θεανθρώπου.  Σύμφωνα με το έθιμο του εορτασμού της Καθαρής Δευτέρας, που ΄φέρει την ονομασία ¨κούλουμα¨, η ελληνική οικογένεια συγκεντρώνεται στην εξοχή, πετά χαρταετούς και καταναλώνει νηστίσιμα εδέσματα με κυριότερο όλων τη λαγάνα!.

          

Μακρά η ιστορία της

Οι ρίζες της λαγάνας δεν εντοπίζονται στα πρώτα Χριστιανικά χρόνια αλλά πολύ νωρίτερα, στην εποχή των αρχαίων Ελλήνων. Η λαγάνα προέρχεται από το αρχαίο λάγανον, που ήταν πίτα, η οποία παρασκευαζόταν αρχικά από εκλεκτά άλευρα, χυμό μαρουλιού, κρασί, λάδι, ή λίπος, μέλι, γάλα, αλλά και πιπέρι.  Σύμφωνα με τον Οράτιο, αποτελούσε το γλύκισμα των φτωχών που ανήκε στα ίτρια, δηλαδή σε γλύκισμα που παρασκευαζόταν από σουσάμι, σιμιγδάλι και μέλι, και από τα οποία, τα ρύμματα ήταν πρώτης ποιότητας ενώ τα λάγανα ήταν υποδεέστερα.  Μεταγενέστερες πληροφορίες θέλουν να αποτελεί ένα είδος σημερινού τηγανόψωμου, καθώς επρόκειτο για ζυμαρικό τηγανισμένο σε λάδι. 

                 Η λαγάνα είναι άζυμος άρτος δηλαδή παρασκευάζεται χωρίς προζύμι.  Τέτοιος άρτος πρόχειρος καταναλώθηκε από τους Ισραηλίτες κατά τη νύχτα της Εξόδου τους από την Αίγυπτο υπό την αρχηγία του Μωυσή.  Έκτοτε, επιβαλλόταν από το Μωσαϊκό Νόμο η κατανάλωσή της για όλες τις μέρες που διαρκούσε η εορτή του Πάσχα, μέχρι που ο Χριστός στο τελευταίο του Πάσχα ευλόγησε τον ένζυμο άρτο. 

                 Η πρώιμη μορφή της λαγάνας ταξίδεψε ανά τους αιώνες, εξελίχθηκε και αποτελεί σήμερα το κατεξοχήν νηστίσιμο ψωμί που γνωρίζουμε, με το ιδιαίτερο σχήμα, τη γεύση και την υφή του, το οποίο ανταποκρίνεται, ωστόσο, ακόμη στον αρχαίο ορισμό που θέλει να είναι ¨λεπτό και πλατύ πλακούντιο παρασκευασμένο από αλεύρι και λάδι¨.

Πηγή έμπνευσης και δημιουργίας

                 Από το παρελθόν ως σήμερα, δεν είναι λίγες οι φορές που η λαγάνα, αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για αρκετούς δημιουργούς.  Ιδιαίτερα ενδιαφέρουσα είναι η περίπτωση του ¨Η νύφη κι οι άγγελοι¨, καταγεγραμμένο από τον Κυριάκο Δ. Κάσση από το βιβλίο του ¨125 Λαϊκά Παραμύθια από τη Μάνη¨. Πρόκειται για την ιστορία μιας νιόπαντρης γυναίκας, η οποία ήταν μαθημένη όταν φουρνίζει λαγάνα να δίνει ένα κομμάτι σε κάποιον φτωχό περαστικό.  Καθώς, όμως, η πεθερά της δεν την άφηνε να την προσφέρει στους περαστικούς, εκείνη πέταγε μικρά κομμάτια στη σκεπή του φούρνου.  Τα κομματάκια αυτά άγιασαν και έγιναν λιβάνι και η νεαρή γυναίκα απέκτησε την ικανότητα να βλέπει αγγέλους, οι οποίοι την επισκέφτηκαν και την όρκισαν να μην μαρτυρήσει το μυστικό της αλλιώς θα μαρμαρώσει. 

Αυτά τα γνωρίζετε;

·          Στο Διδυμότειχο, η λαγάνα ονομάζεται ¨μπαζλαμάς¨ και ψήνεται στο φούμο ή αλλιώς στα Τούρκικα ¨σατς¨ (στρογγυλή πλάκα από μαλτεζόπετρα) ή στη θερμάστρα.

·                        Στην ευρύτερη περιοχή της Λακωνίας συνηθίζουν να προσφέρουν τη λαγάνα και σε μνημόσυνα αλλά και σε ψυχοσάββατα για συχώριο.

·                       Λεπτές σαν λαγάνες ήταν και οι σαρακοστιανές κουλούρες των Σαρακατσάνων, οι οποίες όμως δεν είχαν σησάμι και ονομάζονταν ¨πεταχτές¨.

·                      Από τα αρχαία λάγανα προήλθε μάλιστα η ονομασία λαλαγγίτες.  Οι λαλαγγίτες ήταν πίτες με μέλι, ένα είδος λουκουμάδων, τα οποία συναντώνται έως σήμερα σε πολλές περιοχές της Ελλάδος.

·                    Παλαιότερα, στην περιοχή της Πορταριάς, αντί για λαγάνα συνήθιζαν να παρασκευάζουν ένα δημοφιλές αρτοσκεύασμα με την ονομασία «πιταστή», το οποίο έψηναν στον παραδοσιακό φούρνο.

·          Στις Σέρρες, σύμφωνα με την παράδοση των Νταρνακοχωρητών, η λαγάνα ονομάζεται προυστάπτα.

·               Στη Δεσκάτη της Νότιας Μακεδονίας, η λαγάνα καταναλώνεται και κατά τον εορτασμό της Πρωτομαγιάς.

Συνταγές:

Λαγάνα ολικής άλεσης